Wat betekent genderdysforie en gendereuforie?

Als we het hebben over trans- en non-binaire mensen worden termen als ‘genderdysforie’ en ‘gendereuforie’ regelmatig gebruikt, maar wat betekenen deze nou eigenlijk? 

Genderdysforie als medische term
Genderdysforie is de term die in de DSM-5 wordt gebruikt om het psychische lijden te beschrijven dat kan ontstaan wanneer iemands genderidentiteit niet overeenkomt met het bij de geboorte toegewezen geslacht. Hoewel genderdysforie geen psychische aandoening is, wordt het erkend als diagnose om toegang tot medische zorg mogelijk te maken voor wie dat nodig heeft. De term genderdysforie wordt in de medische wereld gebruikt om trans- en non-binaire personen aan te duiden die in aanmerking komen voor genderbevestigende zorg.

Om toegang te krijgen tot deze zorg, moet genderdysforie officieel worden vastgesteld door een psycholoog of psychiater, waarbij aan de classificatiecriteria in de DSM-5 voldaan moet worden. Dit systeem maakt genderpsychologen en psychiaters symbolisch gezien de poortwachters van de zorg, waarbij trans- en non-binaire personen vaak moeten bewijzen dat ze ‘trans genoeg’ zijn om de juiste ondersteuning te krijgen. Veel trans- en non-binaire mensen, maar ook genderpsychologen en psychiaters zelf, ervaren het DSM-systeem als stigmatiserend en ervaren de diagnose-eis als een obstakel op weg naar zorg.

In deze blog willen we het vooral hebben over de individuele beleving van genderdysforie en gendereuforie. We kunnen het systeem bekritiseren, maar we willen het vooral begrijpbaar maken wanneer iemand genderdysforie of gendereuforie ervaart. We vertellen je daarom graag over de innerlijke ervaringen van ongemak én vreugde rond je genderidentiteit.

De definitie van genderdysforie en gendereuforie
Genderdysforie verwijst naar het ongemak of psychische lijden dat iemand kan ervaren wanneer hun genderidentiteit niet (voldoende) tot uitdrukking komt. Deze ervaring kan zowel lichamelijk als sociaal zijn: genderdysforie kan voortkomen uit een gevoel van onvrede met het eigen lichaam, maar ook uit sociale situaties waarin iemands gender niet wordt erkend of bevestigd.

Gendereuforie verwijst naar de positieve gevoelens, innerlijke vreugde en gemoedsrust die iemand ervaart wanneer hun genderidentiteit wel (volledig) tot uitdrukking komt. Ook dit kan zowel lichamelijk als sociaal zijn: gendereuforie kan ontstaan door lichamelijke veranderingen die beter aansluiten bij de eigen identiteit, maar ook door sociale erkenning en bevestiging van wie iemand werkelijk is.

Voorbeelden van lichaamsdysforie en -euforie 
Lichaamsdysforie uit zich in ongemak door het gevoel dat het lichaam niet past bij de genderidentiteit. Dit kan bijvoorbeeld het geval zijn wanneer iemand ongemak ervaart bij diens borsten, geslachtskenmerken, of wanneer lichamelijke kenmerken zoals lichaamsbeharing of spiermassa niet overeenkomen met hoe die zichzelf voelt. Ook de stem kan een bron van dysforie zijn, evenals lichaamsvormen die niet aansluiten bij de gewenste genderidentiteit. 

Lichaamsdysforie is over het algemeen een individuele ervaring, maar het kan ook ontstaan bij interactie. Bijvoorbeeld als iemand wordt aangeraakt bij de schouders of heupen. In veel gevallen leidt dit tot de wens voor medische aanpassingen, zoals operaties of hormoonbehandelingen. Dit om het lichaam meer in overeenstemming te brengen met de eigen genderbeleving. Deze lichamelijke veranderingen kunnen leiden tot lichaamseuforie. ​Lichaamseuforie is de vreugde of voldoening die iemand ervaart wanneer het lichaam of de expressie matcht met de genderidentiteit. Voorbeelden zijn het ervaren van geluk wanneer het lichaam verandert door hormoonbehandeling, of wanneer iemand zich trots en comfortabel voelt in kleding die de genderidentiteit weerspiegelt.

Voorbeelden van sociale dysforie en euforie
Sociale dysforie kan optreden wanneer iemand niet wordt behandeld als het gender waarmee die zich identificeert. Deze vorm van dysforie kan plaatsvinden als iemand met de verkeerde voornaamwoorden wordt aangesproken, of als iemand een keuze moet maken tussen gescheiden ruimtes, zoals publieke toiletten of kleedkamers. Sociale euforie ontstaat wanneer iemand zich gezien en gehoord voelt door een ander of bij faciliteiten. Door iemand aan te spreken met de juiste naam en voornaamwoorden, draag jij dus bij aan de sociale gendereuforie van trans- en non-binaire persoon. 

Moet je dysforie ervaren om euforie te voelen?
Nee, iemand hoeft niet per se dysforie te ervaren om euforie te kunnen voelen, of andersom. Ook niet iedereen ervaart lichamelijke of sociale dysforie. Dit zie je bijvoorbeeld vaak bij demigirls en demiboys. Zij kunnen zich bijvoorbeeld wel lichamelijk identificeren met het vrouw of man zijn, maar niet met de sociale gendernormen, rollen en verwachtingen die hier vanuit de maatschappij bij horen. Ook kunnen cisgender mensen bijvoorbeeld wel gendereuforie ervaren, maar ervaren zij (vaak) geen genderdysforie. Zij komen meestal ook niet in situaties of omgevingen waarin het gender verkeerd geïnterpreteerd kan worden. 

Niet iedere genderidentiteit hoeft dezelfde soorten dysforie of euforie te ervaren. Dit verschilt per persoon. Zo hoeven bijvoorbeeld niet alle transgender mannen lichaamsdysforie te ervaren rondom hun primaire geslachtskenmerken. Sommige mensen hebben het idee dat als iemand een bepaalde genderidentiteit heeft, dat diegene dan moet voldoen aan een bepaalde verwachting. Zo moeten transgender vrouwen een hoge stem, borsten, geen baard en een vulva krijgen en moeten non-binaire mensen er androgyn uitzien, niet ‘mannelijk’ of ‘vrouwelijk’. Dit zijn stereotype normen die voortkomen uit het binaire gendersysteem dat heerst in de maatschappij. Het is belangrijk om dit los te laten. 

Genderdysforie en gendereuforie zijn individuele en persoonsafhankelijke ervaringen, maak geen aannames. Wat jij kan doen, is vragen wat voor iemand dysforisch is en hoe je bij kan dragen aan diens gendereuforie.