We hebben het allemaal vast wel eens gehoord: ‘Hallo dames en heren’. Voor veel mensen valt deze uitspraak vaak niet op, maar voor trans- en non-binaire mensen kan deze zin juist een dysforisch gevoel geven. Hoe kunnen we ervoor zorgen dat we iedereen op een inclusieve en prettige manier aanspreken? Door inclusief taalgebruik en gendervrije woorden te gebruiken! Waarom is dit zo belangrijk? Door inclusieve taal te gebruiken sluit je niemand buiten en betrek je iedereen in hetgeen wat je zegt of schrijft. Maar wat is dan precies gendervrij en inclusief? Dat hangt van de context af en de relatie die jij met iemand hebt.
Veranderen naar algemene taal Schrijf je wel eens teksten/mails of spreek je wel eens groepen mensen aan? Vermijd dan woorden zoals: dames en heren, jongens en meisjes of mevrouw en meneer. Door alleen deze woorden te gebruiken sluit je een hele groep mensen buiten. Gebruik inclusieve varianten voor deze woorden zoals, mensen, memens of medemens. Je kan ook mensen aanspreken wanneer ze een bepaalde functie uitvoeren, zoals studenten, collega’s, bezoekers, reizigers, etc. Hierdoor spreek je mensen aan zonder een gender te benoemen, dit is inclusief taalgebruik!
Daarnaast is veel van onze taal in de mannelijke verwijsvorm geschreven, maar weten we lang niet altijd hoe we dit kunnen omzeilen. Wij laten je hieronder verschillende manieren zien om deze gendergerelateerde woorden om te buigen en zelfs niet te benoemen. Zo kan je bijvoorbeeld voor een meervoudsvorm kiezen:
Je kan ook voor een lidwoord kiezen, in plaats van voor een mannelijk bezittelijk voornaamwoord:
En dan hebben we ook nog de optie ‘die’ om te gebruiken bij zinnen met mannelijke verwijswoorden. Die is al een langere tijd een neutrale verwijzing in de Nederlandse taal.
Naast de hierboven genoemde voorbeelden zijn er nog veel meer mogelijkheden om je zinnen te veranderen in algemene taal. Het kan in het begin wennen zijn, maar hoe bewuster je je ervan wordt en hoe vaker je het gebruikt, hoe sneller je het jezelf kan aanleren!
Gendervrije familieleden Ook woorden die familieleden aanduiden zijn vaak gebaseerd op een gender. Zo heb je vader/moeder, broer/zus, oom/tante, oma/opa, neef/nicht. Al deze woorden zitten vast aan een bepaald gender, veel trans non-binaire mensen voelen zich hier niet prettig bij. Om het je wat makkelijk te maken hebben wij een lijstje gemaakt met inclusieve/gendervrije varianten van deze woorden. Durf ook creatief te zijn en verzin voor jezelf een woord wat jij prettig vindt als trans non-binair persoon!
In sommige situaties zijn er nog geen neutrale/inclusieve woorden bedacht. Vooral in de Nederlandse taal zien we dat we echt achterblijven in nieuwe, inclusieve termen in onze begrippenlijst. Sta hier eens bij stil en probeer nieuwe woorden te bedenken. Taal creëren we namelijk samen!
Hoor je andere mensen vaak gendergerelateerde woorden gebruiken en voel jij je hier niet prettig of comfortabel bij als medestander of trans- of non-binair persoon? Durf deze persoon hierop aan te spreken, en leg uit waarom het belangrijk is dat er inclusieve taal wordt gebruikt.
Voordat we uitleg kunnen geven over transgender mensen, moeten we ook kort uitleggen wat cisgender is, want wat betekent deze term eigenlijk? Je bent cisgender als je genderidentiteit overeenkomt met het sekse dat je bij de geboorte hebt gekregen. Bij transgender mensen ligt het wat genuanceerder. Hier heb je namelijk twee verschillende termen voor.
Transgender binaire mensen Binair betekent tweedeling, in deze context is de tweedeling man/vrouw. Je bent transgender binair wanneer je genderidentiteit niet overeenkomt met de sekse die bij je geboorte is toegewezen, en je je met de tegenovergestelde gender identificeert. Dit noemen we dus ook wel transman of transvrouw. Je genderidentiteit past dan binnen de man/vrouw verdeling.
Transgender non-binaire mensen Dit is wanneer je je niet herkent in de man/vrouw verdeling en je genderidentiteit of expressie buiten deze tweedeling valt. Voorbeelden hiervan zijn: genderfluïde, genderqueer, polygender, bigender, demigender en agender. Deze identiteiten verschillen allemaal van elkaar. Zo is een genderfluïde persoon iemand wiens genderidentiteit door de tijd heen kan veranderen en dus fluctueert tussen twee of meer genders. Een demigender persoon is iemand die zich gedeeltelijk identificeert met een bepaald gender, maar niet volledig. Een agender persoon geeft aan geen gender te ervaren. Iedereen heeft een eigen identiteit. Deze identiteit staat los van de aangewezen sekse bij de geboorte, maar ze kunnen wel invloed hebben op elkaar.
Sociale transitie Wanneer je jezelf als transgender persoon identificeert gaan mensen er vaak vanuit dat er zowel een sociale als fysieke transitie plaatsvindt. Het is echter voor sommige mensen niet ‘noodzakelijk’ om in fysieke transitie te gaan.
Een sociale transitie houdt in dat iemand veranderingen doorvoert in het dagelijks leven die geen medische of fysieke aanpassingen met zich meebrengen. Dit draait om veranderingen die de manier waarop iemand door anderen gezien, beter laten aansluiten bij hun genderidentiteit. Sociale transitie kan onder andere inhouden: naamsverandering, voornaamwoorden aanpassen, kledingstijl en uiterlijk veranderen, gedrag en rollen in sociale contexten veranderen. Een sociale transitie is persoonlijk en kan voor elke persoon anders zijn. Het is ook vaak flexibel, wat betekent dat mensen elementen kunnen toevoegen of veranderen naarmate ze zich comfortabeler voelen in hun genderexpressie.
Fysieke transitie Een fysieke transitie, ook wel medische of lichamelijke transitie genoemd, omvat ingrepen en aanpassingen die de fysieke kenmerken van een persoon veranderen om ze beter te laten aansluiten bij hun genderidentiteit. Dit proces kan medische procedures en/of hormonale behandelingen bevatten, zoals: hormonale therapie, chirurgische ingrepen en andere medische procedures zoals laserontharing en stemtraining. Fysieke transities zijn niet noodzakelijk voor iedereen. Sommige mensen vinden dat hun genderidentiteit goed wordt weerspiegeld door sociale veranderingen zonder dat medische aanpassingen nodig zijn, terwijl anderen juist veel baat hebben bij fysieke aanpassingen.
Voor sommige trans- en non-binaire mensen zijn beide transities belangrijk, voor anderen slechts één van de twee. Het wel of niet ondernemen van een sociale of fysieke transitie is een zeer persoonlijke keuze. Veel mensen ervaren een gevoel van gendereuforie door veranderingen die hun genderidentiteit bevestigen, zowel sociaal als fysiek. Respect en begrip vanuit de omgeving, inclusief het gebruik van juiste voornaamwoorden en de erkenning van iemands gekozen naam, kunnen al een wereld van verschil maken, zelfs zonder fysieke transities.
Als we het hebben over trans- en non-binaire mensen worden termen als ‘genderdysforie’ en ‘gendereuforie’ regelmatig gebruikt, maar wat betekenen deze nou eigenlijk?
Genderdysforie als medische term Genderdysforie is de term die in de DSM-5 wordt gebruikt om het psychische lijden te beschrijven dat kan ontstaan wanneer iemands genderidentiteit niet overeenkomt met het bij de geboorte toegewezen geslacht. Hoewel genderdysforie geen psychische aandoening is, wordt het erkend als diagnose om toegang tot medische zorg mogelijk te maken voor wie dat nodig heeft. De term genderdysforie wordt in de medische wereld gebruikt om trans- en non-binaire personen aan te duiden die in aanmerking komen voor genderbevestigende zorg.
Om toegang te krijgen tot deze zorg, moet genderdysforie officieel worden vastgesteld door een psycholoog of psychiater, waarbij aan de classificatiecriteria in de DSM-5 voldaan moet worden. Dit systeem maakt genderpsychologen en psychiaters symbolisch gezien de poortwachters van de zorg, waarbij trans- en non-binaire personen vaak moeten bewijzen dat ze ‘trans genoeg’ zijn om de juiste ondersteuning te krijgen. Veel trans- en non-binaire mensen, maar ook genderpsychologen en psychiaters zelf, ervaren het DSM-systeem als stigmatiserend en ervaren de diagnose-eis als een obstakel op weg naar zorg.
In deze blog willen we het vooral hebben over de individuele beleving van genderdysforie en gendereuforie. We kunnen het systeem bekritiseren, maar we willen het vooral begrijpbaar maken wanneer iemand genderdysforie of gendereuforie ervaart. We vertellen je daarom graag over de innerlijke ervaringen van ongemak én vreugde rond je genderidentiteit.
De definitie van genderdysforie en gendereuforie Genderdysforie verwijst naar het ongemak of psychische lijden dat iemand kan ervaren wanneer hun genderidentiteit niet (voldoende) tot uitdrukking komt. Deze ervaring kan zowel lichamelijk als sociaal zijn: genderdysforie kan voortkomen uit een gevoel van onvrede met het eigen lichaam, maar ook uit sociale situaties waarin iemands gender niet wordt erkend of bevestigd.
Gendereuforie verwijst naar de positieve gevoelens, innerlijke vreugde en gemoedsrust die iemand ervaart wanneer hun genderidentiteit wel (volledig) tot uitdrukking komt. Ook dit kan zowel lichamelijk als sociaal zijn: gendereuforie kan ontstaan door lichamelijke veranderingen die beter aansluiten bij de eigen identiteit, maar ook door sociale erkenning en bevestiging van wie iemand werkelijk is.
Voorbeelden van lichaamsdysforie en -euforie Lichaamsdysforie uit zich in ongemak door het gevoel dat het lichaam niet past bij de genderidentiteit. Dit kan bijvoorbeeld het geval zijn wanneer iemand ongemak ervaart bij diens borsten, geslachtskenmerken, of wanneer lichamelijke kenmerken zoals lichaamsbeharing of spiermassa niet overeenkomen met hoe die zichzelf voelt. Ook de stem kan een bron van dysforie zijn, evenals lichaamsvormen die niet aansluiten bij de gewenste genderidentiteit.
Lichaamsdysforie is over het algemeen een individuele ervaring, maar het kan ook ontstaan bij interactie. Bijvoorbeeld als iemand wordt aangeraakt bij de schouders of heupen. In veel gevallen leidt dit tot de wens voor medische aanpassingen, zoals operaties of hormoonbehandelingen. Dit om het lichaam meer in overeenstemming te brengen met de eigen genderbeleving. Deze lichamelijke veranderingen kunnen leiden tot lichaamseuforie. Lichaamseuforie is de vreugde of voldoening die iemand ervaart wanneer het lichaam of de expressie matcht met de genderidentiteit. Voorbeelden zijn het ervaren van geluk wanneer het lichaam verandert door hormoonbehandeling, of wanneer iemand zich trots en comfortabel voelt in kleding die de genderidentiteit weerspiegelt.
Voorbeelden van sociale dysforie en euforie Sociale dysforie kan optreden wanneer iemand niet wordt behandeld als het gender waarmee die zich identificeert. Deze vorm van dysforie kan plaatsvinden als iemand met de verkeerde voornaamwoorden wordt aangesproken, of als iemand een keuze moet maken tussen gescheiden ruimtes, zoals publieke toiletten of kleedkamers. Sociale euforie ontstaat wanneer iemand zich gezien en gehoord voelt door een ander of bij faciliteiten. Door iemand aan te spreken met de juiste naam en voornaamwoorden, draag jij dus bij aan de sociale gendereuforie van trans- en non-binaire persoon.
Moet je dysforie ervaren om euforie te voelen? Nee, iemand hoeft niet per se dysforie te ervaren om euforie te kunnen voelen, of andersom. Ook niet iedereen ervaart lichamelijke of sociale dysforie. Dit zie je bijvoorbeeld vaak bij demigirls en demiboys. Zij kunnen zich bijvoorbeeld wel lichamelijk identificeren met het vrouw of man zijn, maar niet met de sociale gendernormen, rollen en verwachtingen die hier vanuit de maatschappij bij horen. Ook kunnen cisgender mensen bijvoorbeeld wel gendereuforie ervaren, maar ervaren zij (vaak) geen genderdysforie. Zij komen meestal ook niet in situaties of omgevingen waarin het gender verkeerd geïnterpreteerd kan worden.
Niet iedere genderidentiteit hoeft dezelfde soorten dysforie of euforie te ervaren. Dit verschilt per persoon. Zo hoeven bijvoorbeeld niet alle transgender mannen lichaamsdysforie te ervaren rondom hun primaire geslachtskenmerken. Sommige mensen hebben het idee dat als iemand een bepaalde genderidentiteit heeft, dat diegene dan moet voldoen aan een bepaalde verwachting. Zo moeten transgender vrouwen een hoge stem, borsten, geen baard en een vulva krijgen en moeten non-binaire mensen er androgyn uitzien, niet ‘mannelijk’ of ‘vrouwelijk’. Dit zijn stereotype normen die voortkomen uit het binaire gendersysteem dat heerst in de maatschappij. Het is belangrijk om dit los te laten.
Genderdysforie en gendereuforie zijn individuele en persoonsafhankelijke ervaringen, maak geen aannames. Wat jij kan doen, is vragen wat voor iemand dysforisch is en hoe je bij kan dragen aan diens gendereuforie.
Trigger warning: Deze blog benoemd zelfdoding en suïcide cijfers.
De mentale gezondheid van trans en non-binaire mensen Uit recent (2022) onderzoek, gepubliceerd door The Trevor Project*, blijkt dat 59% van de transgender mannen en jongens, 48% van de transgender vrouwen en meisjes en 53% van de non-binaire jongeren zelfdoding serieus heeft overwogen. Laat dit even op je inwerken, want dit betekent dat gemiddeld 1 op de 2 trans- en non-binaire jongeren het leven ondraaglijk vindt, suïcidegedachten hebben en het leven uitzichtloos vinden. 1 op de 5 trans- en non-binaire jongeren doet daadwerkelijk een poging om uit het leven te stappen, oftewel 20% heeft geen strijdlust meer. De mentale gezondheid van deze jongeren heeft een dieptepunt bereikt. Dat is iets waar we met elkaar wat aan moeten doen.
Hoe zijn deze cijfers in verhouding met anderen? Nu vraag je je wellicht af hoe het dan zit met andere jongeren. Bij cisgender LHB jongeren, dus jongeren die zich niet identificeren als hetero, maar zich wel fijn voelen bij hun sekse, doet 1 op de 10 een poging tot zelfdoding. Er zit dus wel degelijk een verschil in de mentale gezondheid van LHB jongeren en trans- en non-binaire jongeren. Daarnaast maakt het ook uit wat voor identiteit verlenende aspecten een jongere nog meer met zich meedraagt. Black Indigenous, and People of Color (BIPOC) die ook queer zijn doen namelijk twee keer zo vaak een poging tot zelfdoding dan witte queer jongeren.
Wat kunnen we doen om deze mensenlevens te redden? In het onderzoek geven trans- en non-binaire jongeren aan dat de sociale steun van familie en de leefomgeving een groot verschil maakt. En daar kun jij bij helpen, want sociale steun kunnen we met elkaar bieden. Eén van de vijf manieren die benoemd wordt om deze steun te bieden, is het correct gebruiken van naam en voornaamwoorden. Dit wordt extra bevestigd in het onderzoek van Trevor’s project uit 2023, hieruit blijkt dat de trans- en non-binaire jongeren lagere percentages van suïcide pogingen melden wanneer alle mensen in hun leefomgeving hun voornaamwoorden respecteren. Het goed gebruiken van voornaamwoorden redt dus mensenlevens.
Naast het goed gebruiken van de voornaamwoorden van een ander, kun je ook zelf actief bijdragen aan het normaliseren van voornaamwoorden. Stel jezelf naast je naam ook met voornaamwoorden voor, vraag iemand anders altijd naar voornaamwoorden en zet het in je e-mailhandtekening, Instagram of Whatsapp bio. Door hier proactief mee bezig te zijn kan je heel veel trans- en non-binaire mensen steunen.
*The Trevor Project is een Amerikaanse NGO die als missie heeft om zelfdoding onder LGBTIQ jongeren te stoppen. Naast dat zij counseling bieden in Amerika, doen zij ook als een van de weinige partijen grootschalig onderzoek naar de mentale gezondheid van trans- en non-binaire jongeren. Het onderzoek uit 2022 bestaat uit een survey onder ruim 30.000 LHBTIQ jongeren waarvan 48% trans- en non-binaire jongeren, 19% questioning genderidentiteit en 33% cisgender.
*BIPOC – BIPOC staat voor Black, Indigenous en People of Colour. Uitgesproken als “bye-pock”, dit is een term die specifiek bedoeld is om de ervaringen van zwarte en inheemse groepen centraal te stellen en solidariteit tussen gekleurde gemeenschappen te tonen.
Als we het hebben over trans- en non-binaire mensen, hoor je ook vaak het woord ally (in het Nederlands bondgenoot), maar wat is dit nu precies? Een ally is iemand die zelf niet tot een bepaalde doelgroep behoort (in dit geval ben je dus geen transgender persoon), maar zich wel inzet voor de veiligheid, acceptatie en emancipatie van deze doelgroep. Trans- en non-binaire mensen zijn (onderdeel van) een gemarginaliseerde doelgroep. Dit houdt in dat door hoe de maatschappij is opgebouwd, deze doelgroep minder macht en kansen krijgt dan andere groepen in de samenleving. Zij hebben daarom ally’s nodig die hun helpen in het creëren van een betere maatschappij, waarin iedereen gelijke kansen krijgt. Dit is waarom ally’s van trans- en non-binaire mensen zo belangrijk zijn, maar hoe ben je nou een goede ally?
Do’s en don’ts Ally’s tolereren trans- en non-binaire mensen niet alleen, ze maken zich ook hard voor de gemeenschap. Ze helpen de gemeenschap zich gehoord en geaccepteerd te voelen in de maatschappij. Voel jij je een ally, maar weet je nog niet goed wat je voor trans- en non-binaire mensen kan doen? Lees dan vooral de tips hieronder!
Educate yourself! Weet als ally waar je het over hebt, je kan geen ally zijn als je je niet hebt verdiept in de doelgroep. Het is belangrijk dat je dus onderzoek doet! Deze blog lezen is de eerste stap. Lees daarnaast ook onze andere blogs en verdiep jezelf in meer betrouwbare sites zoals Transvisie, Transgender Netwerk of Movisie.
Gebruik trans- en non-binaire mensen niet als encyclopedie. Het is natuurlijk heel goed dat je meer wil weten over transgender personen, maar een vragenvuur is voor veel mensen uit deze gemeenschap intens. Als trans- en non-binair persoon krijg je regelmatig te maken met ongepaste of (te) persoonlijke vragen. Iemands transgender identiteit, hoeft niet overal en altijd onderwerp van gesprek te zijn. Het is daarom fijn om zelf onderzoek te doen, in plaats van de transgender persoon zelf te bevragen.
Vraag naar de persoonlijke verhalen van trans- en non-binaire mensen Heb je een goede band met iemand die trans of non-binair is? Zorg dan voor een fijne omgeving waar iemand kan vertellen over diens behoeften, transitieproces en mogelijke gevoelens van dysforie of euforie. Accepteer het ook als iemand diens eigen verhaal niet wil vertellen. Het gaat erom dat jij ruimte wil geven, niet om het feit dat jij hen wil ontleden en ontdekken. Elk trans- en non-binair persoon heeft een eigen verhaal, geen enkel verhaal is hetzelfde. Ga er dus ook niet van uit dat iedereen uit de gemeenschap dezelfde ervaringen deelt of hetzelfde denkt over dingen.
Pronouns, pronouns, pronouns Pronouns (of voornaamwoorden), we hebben ze allemaal. Vermeld je eigen pronouns op verschillende plekken zoals in je e-mailhandtekening, je social media biografie en in gesprek. Als je je aan iemand voorstelt, durf dan te zeggen: “Hoi, ik ben … en mijn voornaamwoorden zijn zij/haar, wat zijn die van jou?” Door dit overal te doen, faciliteer je een prettige omgeving waar je trans- en non-binaire mensen kan helpen. Ook zorg je ervoor dat diegene niet zelf de eerste stap hoeft te zetten om diens voornaamwoorden aan te geven. En doordat jij het overal vermeld, zorg je voor het normaliseren van het gebruik ervan!
Spreek anderen aan op hun fouten of onwetendheid Veel mensen gebruiken hun onwetendheid als reden om constant fouten te mogen maken. Het kan best lastig zijn om hiermee geconfronteerd te worden als trans- en non-binair persoon, maar een ally kan hierbij helpen. Spreek mensen aan op hun fouten, en leg uit waarom het schadelijk is als ze die fouten maken. Ook kun jij mensen helpen bij het goed gebruiken van voornaamwoorden door af te spreken om vaker met z’n tweeën over deze persoon te praten, zodat mensen kunnen oefenen met jou zonder de desbetreffende persoon erbij. Doordat jij dat als ally doet, ligt deze druk en stress niet bij de trans- en non-binaire persoon.
Wees je bewust van je eigen gender perceptie en stereotypes Het is menselijk om alles in hokjes te willen stoppen, maar dit kan jezelf en anderen ook erg in de weg zitten. Je kan namelijk niet weten hoe iemand zich identificeert op basis van hoe iemand eruit ziet of zich gedraagt. Als je iemands genderperceptie ziet als waarheid, zorgt dat ervoor dat je mensen kan misgenderen. Laat dit dus los!
Ondersteun de rechten van trans- en non-binaire mensen Steun initiatieven en beleid die de rechten van trans- en non-binaire mensen beschermen, zoals het tekenen van petities voor gelijke toegang tot gezondheidszorg, het bijwonen van een protest of het financieel steunen van organisaties die zich inzetten voor de gemeenschap. Ook kun je impact maken door je uit te spreken naar een webshop of bedrijf die bij persoonsgegevens enkel een keuze hebben tussen de aanhef meneer of mevrouw, of door bij een restaurant of café aan te geven dat hun toiletten niet genderinclusief zijn.
Een goede ally zijn voor trans- en non-binaire personen, betekent niet alleen begrip tonen, maar ook actief bijdragen aan een meer inclusieve samenleving waarin de gemeenschap zich veilig en geaccepteerd voelt. Door je in te zetten, te luisteren, en je verantwoordelijkheid te nemen, kun jij helpen om echte verandering teweeg te brengen en een wereld te creëren waarin iedereen, ongeacht genderidentiteit, zichzelf kan zijn.
